Od 01 stycznia 2007 r. obowiązuje w polskim porządku prawnym specyficzne i jakże ważne zwolnienie w zakresie podatku od spadków i darowizn określone w przepisie art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 86 – zwanej dalej „u.p.s.d.”). W świetle tego przepisu zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli: 1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-8 i ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz 2) w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.
Jakkolwiek samo stosowanie tego przepisu w praktyce nie budzi większych wątpliwości, to nierzadko, podczas wypełniania zgłoszenia podatkowego SD-Z2, którego złożenie warunkuje prawo do przedmiotowego zwolnienia podatkowego, pojawia się problem z ustaleniem wszystkich nabytych rzeczy lub praw majątkowych. Dotyczy to w szczególności spadkobrania.
Co stanie się zatem, gdy do odpowiedniego zgłoszenia podatkowego SD-Z2 nie wpiszemy wszystkich odziedziczonych (darowanych) rzeczy? Wszystko zależy od przyczyn, które legły u podstaw złożenia „niekompletnego” formularza SD-Z2.
W świetle bowiem przepisu art. 4a ust. 2 ustawy jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie terminów, o których mowa w ust. 1 pkt 1, zwolnienie, o którym mowa w ust. 1, stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu. W orzecznictwie sądowym wyraźnie podkreśla się, że przepis ten nie dotyczy spadkobierców, którzy wiedząc o nabytym spadku i jego poszczególnych składnikach, nie złożyli kompletnego zgłoszenia SD-Z2 w terminie 6 miesięcy liczonych od daty stwierdzenia nabycia przez nich spadku. Spadkobiercą, który dowiedział się o nabyciu rzeczy i praw majątkowych w warunkach art. 4a ust. 2 u.p.s.d. jest bowiem tylko taki spadkobierca, który z przyczyn od siebie niezależnych, obiektywnych, nie mógł powziąć wiedzy o nabyciu składników masy spadkowej w terminie określonym w art. 4a ust. 1 pkt 1 u.p.s.d. i nie był w stanie w tym terminie podjąć i zakończyć wszystkich koniecznych czynności dla uzyskania stanowczej wiedzy o składzie, wartości odziedziczonego majątku (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 06 sierpnia 2014 r., I SA/Ol 483/14, LEX nr 1503585).
Inaczej mówiąc przesłanką zastosowania przepisu art. 4a ust. 2 u.p.s.d. jest brak wiedzy podatnika co do rzeczywistego zakresu masy spadkowej, a nie np. błąd w przedmiocie zaliczenia (bądź nie) jakiejś rzeczy lub prawa do tej masy. Kwestia umiejętności podatnika w zakresie dokonywania tej oceny nie może być bowiem rozpatrywana w kategoriach „dowiedzenia się o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych”. Przepis art. 4a ust. 2 u.p.s.d. ma bowiem charakter wyjątkowy i z tego powodu nie może być wykładany w sposób rozszerzający. Wobec tego nie do zaakceptowania jest stanowisko, iż na zastosowanie art. 4a ust. 2 u.p.s.d. pozwala subiektywne, a przy tym nieweryfikowalne, poczucie spadkobiercy o posiadanej wiedzy na temat rzeczy i praw majątkowych nabytych w drodze spadku (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 18 maja 2011 r., I SA/Kr 471/11, LEX nr 991026).
Kluczowe dla możliwości skorzystania ze zwolnienia podatkowego, o którym mowa w art. 4a ust. 1 ustawy jest zatem zachowanie 6-miesięcznego terminu przewidzianego dla zgłoszenia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego nabycia rzeczy lub praw majątkowych. Każda rzecz lub prawo majątkowe zgłoszone w tym terminie będzie objęte zwolnieniem. Takim zwolnieniem będą też objęte rzeczy lub prawa majątkowe, o których nie wiedzieliśmy, o ile zgłosimy je właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powzięcia o nich wiedzy, przy czym chodzi tu o wiedzę stanowczą. Zwolnieniem tym nie będą objęte natomiast takie rzeczy lub prawa majątkowe, o których zapomnieliśmy lub których nie wpisaliśmy do formularza SD-Z2 wskutek błędnej interpretacji naszej sytuacji faktycznej lub prawnej. W takim wypadku żadne wyjaśnienia nie pomogą. Warto zatem zadbać o dokładne sprawdzenie stanu odziedziczonego majątku.
Należy również zauważyć, że na tle stosowania przepisu art. 4a ust. 2 u.p.s.d. bezprzedmiotowe, zdaniem organów skarbowych, byłoby składanie korekty uprzednio zgłoszonego zeznania SD-Z2 (takiej możliwości ustawodawca bowiem nie przewidział). Konieczne jest w takim wypadku ponowne złożenie wyżej wskazywanego zgłoszenia (interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 04 czerwca 2010 r., sygn. IBPBII/1/436-128/10/MZ).
Na koniec należy przypomnieć, że w przypadku naruszenia warunków, o których mowa w art. 4a ust. 1 i 2 u.p.s.d., nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej (art. 4a ust. 3 u.p.s.d.). Warto zatem dołożyć starań w pozyskaniu pełnej informacji o nabytych w drodze dziedziczenia rzeczach i prawach majątkowych tak, by wyżej opisywanego zwolnienia nie utracić w całości bądź w części.